Źródło: wikipedia.pl

Są w świecie wykresów takie, które ciekawie opowiadają historię ukrytą w liczbach. Cenniejsze wydają się jednak te, które wpłynęły na konkretne decyzje i zmieniły losy świata – właśnie w tej grupie wizualizacji prym wiedzie wykres pielęgniarki Florence Nightingale, zwany Różą Nightingale.

Geneza róży

Obecnie coraz częściej posługujemy się grafiką, chcąc podzielić się naszą wiedzą, spostrzeżeniami czy też emocjami. Powszechnie znane wykresy są masowo wykorzystywane w prawie wszędzie, pozwalając nam dzielić się danymi. A to właśnie chęć ukazania w jak najbardziej obrazowy sposób zależności pomiędzy higieną a umieralnością doprowadziła bohaterkę dzisiejszego artykułu do stworzenia diagramów swoich kołowych.

Florence Nightingale zasłynęła jako prekursorka pielęgniarstwa i do dziś jest czołową postacią w tej dziedzinie. Swoją pasję niesienia pomocy innym miała okazję połączyć z prowadzeniem statystyk matematycznych w trakcie wojny krymskiej (1854-1856). Przerażona wysokim współczynnikiem umieralności wśród rannych żołnierzy, z którymi miała styczność, rozpoczęła na własną rękę prowadzenie szczegółowych analiz zgonów oraz odnotowywanie ich liczebności w różnych okresach. To właśnie dzięki swojej dociekliwości oraz prowadzonym obserwacjom wskazała, że zastraszająca większość przypadków śmiertelnych nie pochodzi od kul wojennych, ale z powodu tragicznych warunków sanitarnych, braku higieny oraz niedożywienia.

Stworzone przez nią diagramy miały uzmysłowić urzędnikom i wojskowym, jak ogromne straty są ponoszone przez niskie standardy szpitali polowych. „Grzebienie koguta” (ang. coxcomb) – jak sama często nazywała je Florence – miały wpłynąć na wyobraźnię rządzących właśnie poprzez graficzne przedstawienie problemu. Wykres ten nazywa się także polar area diagram.

Źródło: wikipedia.pl

Budowa diagramu

Przyglądając się wykresowi zauważamy, że składa się on z dwunastu części i każda z nich odpowiada konkretnemu miesiącowi w roku. W celu zachowania ich odpowiedniej wielkości, każdy z wycinków wynosi równo 30^o (360^o podzielić na 12 miesięcy). W odróżnieniu od klasycznych wykresów kołowych, wycinki mają więc taki sam kąt, a ocena wartości liczbowych odbywa się na podstawie pola powierzchni (nie na podstawie długości promienia). Pani Nightingale miała na celu zaprezentowanie konkretnych danych statystycznych w taki sposób, by przekonać odbiorców do swoich racji. Niebieskim kolorem (który z upływem czasu bardziej wygląda na wykresie na szary) oznaczyła ona ilość zgonów spowodowanych zaniechaniami higienicznymi, czerwonym od ran wojennych a czarnym inne czynniki, wpływające na liczbę zgonów. Tak przygotowany wykres pozwolił na liczne porównania – nie jest to bowiem wykres skumulowany, a nakładający się.

Dzięki swojej budowie wykres pokazuje, że większość żołnierzy ginęła kilka miesięcy po eskalacji działań wojennych, mimo iż dało się temu częściowo zapobiec. Ten sam wykres w klasycznym ujęciu nie robi już takiego wrażenia:

Źródło: mbostock.github.io

Rewolucja sanitarna

Florence używała swoich diagramów w raportach z wojny krymskiej doprowadzając tym samym do sanitarnej rewolucji.  Po powrocie do Anglii założyła ona pierwszą szkołę pielęgniarstwa, która działa do dziś oraz wydała pierwsze podręczniki dla pielęgniarek, które zawierały definicje metod i sposobów pielęgnacji chorych. Były one pisane prostym językiem, co uczyniło je przystępnymi również dla słabiej wykształconych kobiet. Aktywnie wspierała swoją wiedzą i doświadczeniem nie tylko brytyjską armię. W latach 1858-1859 lobbowała za powstaniem Królewskiej Komisji do spraw sytuacji w Indiach. W późniejszych latach opracowała dla tej samej komisji raport statystyczny warunków sanitarnych w tym kraju oraz była inicjatorką wprowadzania reform w tamtejszym „systemie sanitarnym”. Po 10 latach od rozpoczęcia swoich prac opublikowano raport, z którego jasno wynikało, że w regionach objętych jej reformami śmiertelność spadła o ok. 70%. Florence Nightingale systematycznie kierowała swoje poglądy odnośnie stanu sanitarnego do różnych państw. Ciekawym przykładem jest jej list poświęcony sytuacji w Polsce w 1863 r., gdzie piętnując panujące ówcześnie mocarstwo rosyjskie przekazała 10 funtów na fundusz ofiar i chorych powstania styczniowego oraz wyraziła swoją nadzieję na uwolnienie się Polaków spod panowania „tyrana”.

Działalność Nightingale została doceniona na wielu płaszczyznach nauki jeszcze za czasów jej życia. W 1859 roku została wybrana jako pierwsza kobieta na członka Royal Statistical Society (Królewskie Stowarzyszenie Statystyczne) oraz została honorowym członkiem American Statistical Association (Amerykańskiego Stowarzyszenia Statystycznego). Jednocześnie jej diagramy od czasu ich wynalezienia, na początku XIX wieku, były wykorzystywane wielokrotnie i w niektórych środowiskach są postrzegane jako znak rozpoznawczy statystyki stosowanej.  Jako pierwsza kobieta otrzymała w 1907 r. brytyjski Order Zasługi, a w 1912 r. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża ustanowił Medal Florence Nightingale, będący prestiżowym odznaczeniem przyznawanym zasłużonym pielęgniarkom z całego świata. Pierwszą Polką, która go otrzymała w 1923 r. była Maria Tarnowska, dotychczas nagrodzono ponad 100 polskich pielęgniarek.

Do dnia dzisiejszego, każda nowo powołana pielęgniarka składa „przysięgę Nightingale”, a dzień jej urodzin ustanowiono Międzynarodowym Dniem Pielęgniarki. Na taką sławę, oraz odznaczenie Florence zawdzięcza swojej pracowitości, poświęceniu oraz swoim pionierskim diagramom, które przyczyniły się do ocalenia wielu ludzkich istnień.